Osnivacem Cetinja smatra se Ivan Crnojevic, koji je podigao dvor i manastir u ravnici ispod poznate crnogorske planine Lovcen. Prema pisanim saznanjima, do kraja XVII vijeka, ravnicom je tekla rijeka Cetina, te je taj dio grada, po rijeci, nazvan Cetinjsko polje.
U Cetinjskom polju, tada je postojalo manje naseljeno selo, po kojem je kasnije novonastali grad dobio naziv Cetinje.U istorijskim spisima Cetinje se po prvi put pominje 1440. godine. Polovinom XV vijeka (oko 1450. godine) na Cetinju je podignuta i crkva, koja je poznata i kao Vlaska crkva.
O razvoju i nastanku grada, pocinje se biljeziti, krajem XV vijeka, kada je Ivan Crnojevic, u mjestu koje je izabrao za svoju prijestonicu, podigao dvor 1482. godine. Prema nekim dokumentima, dvor Ivana Crnojevica, gospodara Cetinja, srusen je prije 1650. godine, ali razloge i imena onih koji su dvor porusili, te odgovor na pitanje zbog cega su to uradili, istoricari nijesu jos uspjeli da odgonetnu. Zanimljiva je i cinjenica, da je dvije godine nakon gradnje dvorca Crnojevica, 1484. godine, podignut i manastir posvecen Bogorodici, ciji ostaci nijesu sacuvani.
Poslije nestanka drzave Crnojevica, Cetinje je ipak uspjelo da zadrzi status politickog i vjerskog sredista Crne Gore. Odlaskom dinastije Crnojevic, na Cetinju, tacnije u manastiru Presvete Bogorodice, nastavljaju da stoluju i upravljaju gradom vjerski poglavari. U to vrijeme vjerski poglavari bili su najznacajnije licnosti u Crnoj Gori.
Pred kraj XV vijeka, dobrim dijelom Crne Gore pocinju da gospodare turski osvajaci. Od 1499. do 1513., godine u sklopu turske administrativne povelje, veci dio Crne Gore bio je pripojen tzv. Skadarskom sandzakatu, ali su krajevi Crne Gore poput Brda i sjeverozapadnog dijela drzave imali nominalnu slobodu, dok je podlovcenska Crna Gora (ciji je stozer bilo Cetinje) uspjela da zadrzi trajnu slobodu.
Veoma vaznu funkciju u politickom smislu tih godina, imalo je tijelo koje se zvalo Opstecrnogorski zbor. Prvi zbor, tijela koje je definisano kao vojno – demokratski parlament crngorskog naroda iz slobodnog podlovcenskog dijela Crne Gore, nakon sloma drzave Crnojevica i fakticki je preoblikovan u svojevrsnu drzavnu organizaciju. Prva odluka zbora bila je da se Veneciji ponudi saveznistvo u ratu koji je vodila s Turcima (1499 – 1503). 1579. Opstecrnogorski Zbor potpisuje i prvi bilateralni ugovor izmedju, podlovcenske Crne Gore i Venecije, o odrzavanju mletacke postanske komunikacije sa Carigradom.
Skoro citav XVI vijek, Cetinje je obiljezila vladavina Cetinjske mitropolije. Mitropoliti i duhovnici posjedovali su feudalna imanja koja su pripadala slobodnim seljacima. Kako je trebalo razrijesiti dilemu oko vlasnickih prava nad parcelama, 1577. godine Cetinjska mitropolija, posredstvom Pecke patrijarsije, dobija zastitu turskog Sultana, ali se spor sa seljacima ipak rjesava kompromisno (seljaci postaju vlasnici zemlje ili zakupci), dok se Mitropolija priklanja narodnoj borbi za nezavisnost i slobodu.
U periodu od 1603. do 1613. godine Cetinjska mitropolija prelazi iz polozaja pasivnog posmatraca dogadjaja u aktivan politicki odnos. Mitropolija tada uzima aktivno ucesce u odbrambenim i oslobodilackim borbama. U znacajnijim bitkama, kakva su bile i borba sa Turcima kod Ljeskopolja (1603. i 1613), crnogorsku vojsku predvodi tadasnji cetinjski mitropolit Ruvim II Boljevic. Tih godina pocinje i autokefalno djelovanje Crnogorske pravoslavne crkve, institucionalizovane u licu Cetinjske mitropolije. Ruvim II – duhovni vladar i politicki poglavar na celu Mitropolije nalazio se od 1593. do 1637. godine.
Odlukom Opstecrnogorskog zbora sa Cetinja, Crnogorci (najvecim dijelom vojnici i pojedinci iz tri antiturska uporista – podlovcenska Crna Gora, Brda i naspram hercegovacka Crna Gora) u periodu od 1645. do 1669. sudjeluju u borbama Venecije protiv Turske. Sa Cetinja i iz drugih krajeva slobodne Crne Gore, stalno je stizala i pomoc u naoruzanju.
U periodu od 1659. do 1662. godine, vjerski poglavar i prva licnost u Opstecrnogorskom zboru i Crnogorskom glavarskom zboru, sa sjedistem na Cetinju, bio je Visarion II Kolinovic, rodom iz mjesta Ljubotinj, nadomak Cetinja. Medjutim, dvije godine prije kraja stolovanja Visariona II – (1663.), na vladicansku stolicu Cetinjske mitropolije, pa samim tim i na polozaj najodgovornijeg covjeka u podlovcenskoj Crnoj Gori, dolazi Ruvim III Boljevic iz Crmnice. Na polozaju prvog covjeka Mitropolije, Ruvim III ostaje do 1685. godine.
Crnogorci sa Cetinja, kao i vojnici iz ostalih predjela slobodne Crne Gore, u periodu od 1684. – 1699. godine, u saveznistvu sa Mlecima, ucestvuju u Morejskom ratu, protiv Turaka. Godine 1685, pocetkom mjeseca maja, prema pisanim dokumentima, Turci uspijavaju da prodru na Cetinje, kada je zapaljen i Cetinjski manastir. To je bio jedini put kada su Turci silom oruzja, nakon dva vijeka upornih borbi sa Crnogorcima, pokusali da uspostave vlast nad tada jedinim slobodnim dijelom Crne Gore.
U periodu od 1685. do 1692. godine, na Cetinju stoluje jedan od najzasluznijih crnogorskih mitropolita XVII vijeka Visarion III Borilovic.
Poznati turski vojskovodja Sulejman – pasa Busatlija, 20. septembra 1692. godine, pocinje drugi pohod na pokoravanje podlovcenske Crne Gore. Turske snage pocele su probijanje do Cetinja, iz pravca Crmnice i Podgorice, te iskoristivsi nepravovremeni i dosta labavi savez izmedju Mletaka i Crnogoraca, Turci uspijevaju da uz pomoc mletackog odreda stacioniranog na Cetinju, narede miniranje Cetinjskog manastira. Tada se crnogorske snage, u gradu Cetinju i oko njega, reorganizuju u gerilski nacin borbe i nanose veoma velike gubitke znatno mocnijoj turskoj vojsci. Stalni napadi od strane Crnogoraca, narocito nocu, primoravaju Sulejman – pasu, da napusti Cetinje, a njegovim odlaskom nestaje i ideja o uspostavljanju vlasti nad podlovcenskom Crnom Gorom.
1694. godine na polozaj mitroploita Crnogorske pravoslavne crkve, a samim tim i prve licnosti u politickom zivotu podlovcenske Crne Gore, dolazi Savatije (Sava) Kaludjerovic, iz mjesta Ocinici, nadomak Cetinja. Na tom polozaju vladika Sava se zadrzao do 1697. godine kada ga zamjenjuje novoizabrani mitropolit Danilo Scepcevic, rodonacelnik vladicanske i dinasticke kuce Petrovic Njegos. Vladika Danilo slobodnim dijelom Crne Gore upravlja sve do 1735. godine. Zasluge vladike Danila bile su brojne, te je zahvaljujuci svojoj visprenosti i pravednosti postigao pravo nasljedjivanja vladicanskog zvanja u njegovoj porodici. Taj status je podrazumijevao politicko prvenstvo u upravljanju Cetinjem, odnosno podlovcenskom Crnom Gorom. Zbog takve zasluge, hronicari pisu, da se vladika Danilo Petrovic izdigao u odnosu na prethodne duhovne i svjetovne vladare slobodne Crne Gore.
Period od 1701. – 1704. godine u Danilovoj vladavini ostao je upamcen po njegovoj pozrtvovanosti za podizanje novog Cetinjskog manastira. Umjesto na Cipuru, gdje je do miniranja i razaranja od strane Mletaka i Turaka, bilo sjediste mitropolita, novoizgradjeni manastir nalazio se malo dalje i bio je posvecen Sv. Bogorodici. Taj sakralni objekat, morao je biti vise puta obnavljan jer su ga Turci tri puta razarali (1712., 1714. i 1785). godine. Sami pocetak XVIII vijeka, u istorijskim izvorima, za Cetinje i slobodni dio tadasnje Crne Gore, ostao je oznacen kao „prelomni“, zbog dogadjaja koji se pamti po „istrazi poturica“ (Crnogoraca koji su zbog nekakvog licnog interesa ili straha preuzimali islam i prelazili na stranu Turaka). Ovaj dogadjaj se navodno odigrao i imao prelomni znacaj u borbi sa Turcima, a opjevan je i u cuvenom djelu, „Gorski vijenac“ najpoznatijeg crngorskog vladike i knjizevnika Petra II Petrovica Njegosa. Iako se smatra da se „Gorski vijenac“ oslanja na narodno predanje, i ima izuzetno literarnu vrijednost, taj se dogadjaj ne moze uzimati kao stvaran dokaz postojanja „istrage poturica“.
Vec 1711. godine, upravitelji slobodnog dijela Crne Gore, sa Cetinja, pocinju uspostavljanje spoljnopolitickih veza i saradnje izmedju Crne Gore i Rusije. Od tada, odlukom crnogorskih predstavnika Crna Gora postaje vojni saveznik Rusije u borbi protiv Turske. 28. jula 1712. godine, Crnogorci se, iz boja sa Turcima, na Cetinje vracaju sa pobjedom, osvojenoj nakon poznate bitke na Carevom Lazu, gdje je bio ranjen i glavnokomandujuci crnogorske vojske, vladika Danilo.
Iste 1712. godine, ali 8. avgusta, Turci jos jednom jurisaju na Cetinje. Pod vodjstvom Ahmet- pase, turska vojska prodire u grad i uspijeva da zapali novogpodignuti Cetinjski manastir. Medjutim, i pored velike borbenosti i oruzja turska vojska je u Cetinjskom polju ostala samo 5 dana, nakon cega je, zbog cestih nocnih napada manjih grupa Crnogoraca, bila primorana da napusti Cetinje, trpeci i pri povlacenju, znatne vojne gubitke.
Godine 1713., na predlog vladike Danila, na Cetinju se odrzava Opstecrnogorski zbor, na kojem ucestvuju predstavnici 12 najuticanijih crnogorskih glavara . Tom prilikom formiran je Zemaljski (nadplemenski i opsteplemenski) sud za podlovcensku Crnu Goru, koji je pored sudskih obavljao i druge drzavne poslove. Danas se smatra da se cinom formiranja Zemaljskog suda, po prvi put u istoriji Crne Gore, moze govoriti o uspostavljanju svojevrsne „narodne vlade“. Za predsjednika tog tijela bio je izabran crnogorski vojvoda Vukadin Vukotic.
U oktobru i novembru 1714. godine Cetinje i veci dio podlovcenske Crne Gore, se naslo u sredistu pohoda bosanskog vezira Numan – pase Cuprilica. Turski pohod dolazio je sa tri strane, te je podlovcenska Crna Gora, tada dozivjela najteze razaranje u dvovjekovnoj borbi sa Turcima. Bosanska vojska na Cetinju je ostavila pustos, sijuci smrt, uzimajuci narod za roblje, i harajuci i paleci domacinstva. Ipak, nakon kraceg vremena, Turci napustaju podlovcenski kraj, ne pokusavajuci uopste da uspostave vlast.
U periodu od 1714. – 1716., vladika Danilo boravi u Rusiji, kao gost ruskog cara Petra Velikog, koji mu zbog pozrtvovanosti i saveznistva u ratu sa Turcima, urucuje dvije gramate – odnosno potvrde o priznanju saveznistva te o stalnoj novcanoj pomoci Cetinjskom manastiru, koja je trabalo da se isplacuje svake trece godine.
Godine 1717., mletacki senat potvrdjuje vladici Danilu i njegovim nasljednicima pravo vjerske jurisdikcije nad pravoslavnim zivljem u Crnogorskom primorju.
Za glavnog posrednika u regulisanju mletacko – crnogorskih odnosa i za prvog crnogorskog guvernadura imenovan je Vukadin Vukotic.
Na duhovni i politicki presto Crne Gore, sa sjedistem u Cetinju, godine 1735., dolazi vladika Sava Petrovic. On drzi politicku i crkvenu vlast, ali vec 1750. godine politicko kormilo prepusta mladjem bratu od strica, vladici Vasiliju Petrovicu. Vladika Sava upravlja do 1781. godine. Do smrti vladike Vasilija Petrovica – 1766. godine, spoljna politika Crne Gore odvijala se na veoma dinamican nacin, a tada je znacajno uzdignut i politicki ugled drzave. Isti drzavnik godine 1752., uspijeva da zbog odanosti i saveznistva Crne Gore sa Rusijom dobije blagonaklonost te velike carevine, sto rezultira pokroviteljstvom Rusije nad Crnom Gorom, te se od tog dogadjaja Crna Gora nalazi pod direktnom zastitom Rusije.
Veoma vazan dogadjaj za tadasnju Crnu Goru, ali najvise za prestonicu Cetinje, odigrao se pocetkom decembra 1756. godine, kada su Crngorci odnijeli pobjedu nad brojnom turskom vojskom bosanskog vezira Camil Ahmet – pase, u selu Predis, u mjestu Bjelice nadomak Cetinja. Po povratku sa drugog putovanja po Rusiji, vladika Vasilije, u Crnu Goru dovodi i jednog ruskog pukovnika, koji po povratku u svoju zemlju, pravi veoma nekorektan izvjestaj o stanju i odnosima u Crnoj Gori, sto je prouzrokovalo zahladjenjem odnosa izmedju zvanicnog Cetinja, odnosno Crne Gore i Rusije. Iako je jos jednom, godine 1765., u namjeri da porekne neistine iz izvjestaja ruskog pukovika, vladika Vasilije boravio u Rusiji, u takvoj namjeri prekinula ga je iznenadna smrt, te je on sahranjem, uz brojne pocasti i o ruskom drzavnom trosku u Blagovjestenskoj crkvi u Petrogradu, gdje mu se posmrtni ostaci i dalje nalaze.
Za novog vladara Crne Gore, u Cetinju, na opstecrnogorskom zboru u oktobru 1767., izabran je Scepan mali, u istoriji poznatiji kao „lazni car“. On je za politickog vodju Crnogoraca izabran, jer je navodno on bio ruski car Petar III. Ipak, kasnije se saznalo da je stvarni ruski car ubijen jos za dolaska Scepana Malog na presto Crne Gore, te je tako otkriven njegov lazni identitet.
Jos za vrijeme vladavine Scepana Malog, u Crnoj Gori ustanovljeno je zvanje gubernatora. Za prvog covjeka sa tim zvanjem na Opstecrnogorskom zboru odrzanom na Cetinju 1770. godine, proglasen je Jovan Radonjic, ciji su potomci kasnije naslijedili pravo izbora za tu funkciju. U septembru 1773. godine Scepana Malog ubija na spavanju sluga Grk, dok je 1781. godine na mitropolitski tron Cetinja postavljen dosta nesposoban i ostario vladika Arsenije Plamenac, koji je vladao tek do 1784. godine, kada Cetinjem i tadasnjom drzavom Crnom Gorom pocinje da upravlja najznamenitija licnost crnogorske istorije mitropolit Petar I Petrovic Njegos. Njegovu vladavinu istoricari su opisali kao veoma mudru i uspjesnu. Mitropolit Petar I bio je postovan, duhovni bard, darovit vojskovodja, priznati diplomata, veliki reformator. Za doba njegove vladavine crnogorska drzava po prvi put je dobila pisane zakone, a mitroploit Petar I Petrovic poznat je i po veoma vaznoj odluci o ujedinjenju brdjanskih plemena s podlovcenskom Crnom Gorom, kojoj je pripadalo i Cetinje. Isti vladar kao najugledniji knjizevnik toga vremena, znacajno je uticao na razvoj knjizevnosti u tadasanjoj Crnoj Gori.
Iako je najezda Turaka na Cetinje i podlovcensku Crnu Goru, bila veoma zestoka i za vrijeme vladavine Vladike Petra I Petrovica, jedino je skadarski namjesnik, istoriji poznatiji kao Mahmut – pasa Busatlija, u junu 1785., za vrijeme Petrovog boravka u Rusiji, uspio da znatno osteti i popali Cetinje i okolne krajeve. Turska vojska je zapalila i cetinjski manastir, i nakon nekoliko dana zadrzavanja na Cetinju, napustila taj grad uputivsi se ka Primorju, gdje su poharali Pastrovice.
Ime Mahmut – pase Busatlije, veze se i za naredne dogadaje koji su se odigrali oko Cetinja i u sirem dijelu podlovcenske Crne Gore. Nakon velikog poraza turske vojske od strane Crnogoraca u mjestu Martinici (Bjelopavlici) u julu 1796. godine, Mahmut – pasa, septembra iste godine u zelji da definitivno pokori slobodnu teritoriju ondasnje Crne Gore, jos jednom napada i dolazi do, za Crnu Goru, presudne, borbe na Krusima (Ljesanska nahija), u kojoj su Turci konacno porazeni a Mahmut – pasa, ubijen.
Odmah nakon boja, sa izvojevanom pobjedom, Crnogorci se trijumfalno vracaju na Cetinje, gdje im je priredjen svecani docek. Bitkom na Krusima, Crna Gora stvara istorijsku prektretnicu u daljim tursko – crnogorskim odnosima, a slobodna teritorija Crne Gore, prosirena je prisajedinjenjem mjesta Piperi i Bjelopavlici.
Na narodnoj skupstini na Cetinju, u oktobru 1798., usvojen je Zakonik Petra I , sto je u tom trenutku predstavljalo novi i veoma vazan drzvanicko – pravni dokument, dok je dopuna tog dokumenta uslijedila 1803. godine u manastiru Stanjevici kod Budve.
Na Cetinju je godine 1805., Rusija uspostavila i prvo diplomatsko zastupnistvo, te se taj period smatra veoma znacajnim za promovisanje Cetinja u diplomatsku rezidenciju. Mitropolit Petar I Petrovic, umire na Cetinju 1830. godine. Sahranjen je u crkvi novog Cetinjskog manastira, a u istoriju Crne Gore, taj drzavnik ostao je upamcen po velikim doprinosima u kojima se zalagao za uvodjene Crne Gore u Evropu, otvaranju skola, sticanja medjunarodnog subjektiviteta drzave, zaslugama u drzavnickom i vjerskom radu, te je zbog toga ostao upamcen i po nazivu „sveti vladika“.
Na prijestolje Crnogorske crkve i drzave godine 1830. stupa Petar II Petrovic Njegos (1813. – 1851)., savremenijoj istoriji poznatiji kao veliki filozof i pjesnik. Osim velikog doprinosa knjizevnosti, i promovisanju Crne Gore u raznim zemljama svijeta, u doba vladavine vladike Petra II Petrovica Njegosa ili vladike Rada Tomova, na Cetinju je 1831. godine izabran Upravljajuci senat crnogorski i brdski. To tijelo, poznatije kao Velji sud, cini 12 najuglednijih glavara ondasnje Crne Gore, a ima funkciju zakonodavne, izvrsne i sudske vlasti. Iste godine crnogorske trupe sa Cetinja, uputile su se, u nazalost, bezuspjesan napad na Podgoricu, koju su drzali turski osvajaci.
1833. godine, nakon zavladicenja Petra II, na Cetinju je donesen i Zakon otacestva od 20 clanaka, a iste godine Crnogorci ponovo izvode bezuspjesan napad na Podgoricu. Za vrijeme vladavine vladike Petra II Petrovica Njegosa, Crna Gora je imala veoma zapazenu ulogu u diplomatskim krugovima tadasnje Evrope.
Period od 1837. do 1850. godine, pamti se po izuzetno izrazenom knjizevnom radu Petra II Petrovica Njegosa. Taj veliki vladar bio je cest gost Austrije i Rusije. 1844., posjetio je Bec, 1845, objavio je djelo „Luca mikrokozma“, a 1847., najpoznatije djelo „Gorski vijenac“. 1851., objavljeno je i Njegosevo djelo „Lazni car Scepan mali“. Za taj period vladavine znacajno je pomenuti i 1835. godinu, poznatiju po pohari Zabljaka od strane Crnogoraca, te boj na Grahovu – 1836.
Doba vladavine velikog mislioca i filozofa Petra II Petrovica istorija Cetinja osim po naglom napretku obrazovanja, ali i po pristizanju prvog bilijara na Cetinje. 1838, uz novcanu pomoc Rusije na Cetinju se pravi rezidencijalana zgrada za vladiku Rada Tomova (Njegosa), u okviru koje i danas postoji sto za igranje bilijara. Cuveni bilijar dopremljen je iz Beca 1839. godine. Smjesten je u najvecoj prostoriji Biljarde. Kako je Njegos bio veoma dobar igrac bilijiara, na velikom stolu svoju vjestinu iskazivao bi obicno igrajuci sa uglednim gostima, koje je gotovo uvijek pobjedjivao.
Na prestolje Crne Gore u Cetinju, u oktobru 1851. godine dolazi Danilo I Petrovic Njegos. Vec naredne 1852. godine, crnogorski Senat, drzavu je proglasio knjazevinom, a Danilo je i zvanicno postao knjaz, sto je odmah potvrdila i Rusija. 1853. sklopljen je mir izmedju Crne Gore i Turske, a iste godine knjaz Danilo posjetio je austrijskog cara. 1855. godine knjaz Danilo je izvrsio niz reformi u Crnoj Gori: popis stanovnistva, reorganizaciju i formaciju vojske, donesen je i Zakonik od 95 clanova i uspostavljena bojna jedinica – Garda.
1856., na Cetinje je iz Pariza stigla vijest, da se nijesu ostvarila ocekivanja knjaza Danila, da Crna Gora postane suverena drzava, sto je trebalo da se formalno okonca na, te godine odrzanom, Pariskom mirovnom kongresu.
U maju 1858. godine, pod vodjstvom vojvode Mirka Petrovica, brata knjaza Danila, crnogorska vojska vraca se na Cetinje, u slavljenickom raspolozenju, jer je razoren a potom zauzet Kolasin kao i pojedini turski katuni u planini Sinjajevini.
1. avgusta 1860 godine, u Kotoru je ubijen knjaz Danilo Petrovic. Izvrsilac atentata bio je Todor Kadic. Nakon smrti knjaza Danila Petrovica, crnogorski prijesto na Cetinju povjeren je njegovom sinovcu, Nikoli Mirkovom Petrovicu (1860. – 1918). Za vrijeme vladavine kralja Nikole, Crna Gora je jos vise dobila na znacaju u svim poljima drustvenog zivota, a njegova mudra politika promovisala je Crnu Goru kao modernu evropsku drazavu, dok je prijestonica Cetinje krajem XIX i pocetkom XX vijeka, postalo veoma vazno srediste mnogih svjetskih diplomata, politicara, knjizevnika, putopisaca i drugih.
Otvaraju se skole, bolnice, unapredjuje vojska, prosvetiteljski rad je obogacen ustanovljenjem Nacelstva narodne prosvjete 1860. godine.
U septembru 1862. Crna Gora zakljucuje mir sa Turskom, sto umnogome doprinosi stabilizaciji zivota kako u drzavi tako i u Cetinju kao glavnom gradu, i sredistu kraljevine Crne Gore. Na Cetinju se u periodu od 1863. – 1868., intezivno radi na opismenjavanju stanovnistva, obrazuju se djeca i odrasli, otvara se privremena bogoslovija, pokrece se casopis „Orlic“, dok radovi tadasnjih crnogorskih likovnih stavaralaca ucetvuju na svjetskoj izlozbi u Moskvi. 1866.godine na Cetinju je potpisan ugovor izmedju kralja Nikole i srpskog kneza Mihaila Obrenovica, o saradnji Crne Gore i Srbije za oslobodjenje.
Odnosi Crne Gore i Turske, znacajno su poremeceni 1874., a povod je bila odmazda za ubistvo Jusufa Mucina Krcica, u Podgorici. Vec naredne 1875. godine na Cetinje stize vijest o izbijanju novog rata izmedju Crne Gore i Turske. Rat je objavljen u junu 1876, bitkama koje su vodjene na Vucjem dolu i Fundini.
Za Cetinje i kraljevinu Crnu Goru, najznacajniji trenutak dogodio se 1878. godine, kada je na kongresu u Berlinu, Crna Gora dobila priznanje i od zemalja koje je do tada nijesu priznavale za samostalnu drzavu. Te godine Crna Gora je zvanicno proglasen 27. medjunarodno priznatom drzavom u svijetu. Teritorija nove drzave prosirena je na 9 476 km², gradovima : Podgorica, Bar, Kolasin, Spuz, Plav, Gusinje, Savnik, Zabljak i dio Pive.
Znacajnije reforme u oblasti obrazovanja i prosvjete pocinju 1879. godine kada je donesen prvi Zakonik o opstoj skolskoj duznosti. Osnovno obrazovanje tako postaje obavezno, slobodno i besplatno. 1880., pocinje sa radom cetinjska gimnazija, 1881. je izvrsena crkvena reforma, odnosno reorganizovana je cetinjska parohija., dok je 1884., formirano prvo cetinjsko dobrovoljno drustvo, kao i crngorsko pozoriste.
1888., Baltazar Bogisic izdaje na Cetinju prvi imovinski Zakonik Knjazevine Crne Gore. 1840., na Cetinju se slavi 400 godisnjica stamparije Crnojevica. 1905., sve dazbine i placanja u Crnoj Gori vrsena su uz pomoc nove valute – perper, dok je godinu dana kasnije (1906)., pocelo aktivnije djelovanje stranaka u politickom zivotu Crne Gore – pocela je sa radom i Crnogorska narodna skupstina, a u parlamentarnom zivotu u Crne Gore pocele su da ucestvuju stranke: narodnjaci, klubasi i samostalci. 1907. i 1908., godina posebno su bile kriticne za tadasnjeg crnogorskog kralja Nikolu I, jer su tih godina protivnici kralja pokusali, u dva navrata, njegovu likvidaciju.
1910. godine Crna Gora je proglasena za kraljevinu, a na Cetinju je tim povodom bila odrzana proslava zlatnog jubileja, 50- godisnjice vladavine kralja Nikole u Crnoj Gori. 1912. za Cetinje i Crnu Goru pocinje mucno vrijeme jer drzava stupa u balkanski rat. Pobjedom u balkanskim ratovima (1912 – 1913)., Crna Gora prosiruje svoju teritoriju na 14 443 km², i oslobadja deset gradova. Takodje, iste 1913. godine, Crna Gora stvaljajuci se na stranu Srbije, ucestvuje u ratu protiv Bugarske. Ti dogadjaji i za Cetinje i za drzavnu u cjelini predstvaljali su najavu I svjetskog rata, u kojem je Crna Gora 1916. godine ucestvujuci zajedno sa Srbijom, zaratila protiv Austro – Ugarske. 1916. godine dolazi do velikog prevrata u Crnoj Gori, crnogorska vojska kapitulira, a zbog prilika u zemlji, koje su nepovoljno uticale na vladara, kralj Nikola Petrovic odlazi u egzil.
Iako je Crna Gora uspjela da se oslobodi od Austro – Ugraske, neposredno poslije toga politicki dogadjaj poznatiji kao „Podgoricka skupstina“, koje je odrzana u novembru 1918. godine imace presudan uticaj na Cetinje kao tadasnju prestonicu Crne Gore, pa samim tim i na drzavu u cjelini. Na Podgorickoj skupstini, teritorija drzave Crne Gore je prisajedinjena drzavi Srbiji a dinastija Petrovic – Njegos odmah je detronizirana. Pred kraj 1918. i pocetkom 1919. godine, na Cetinju i na sirem podrucju najvise, sjevernih djelova Crne Gore, desio se dogadjaj u istoriji poznatiji kao „bijeli teror“, kada je “ u krvi ugusena“ crnogorska nacionalna revolucija, koja je imala za cilj, protivljenje aneksije Crne Gore Srbiji. Pod motom „Za pravo, cast i slobodu Crne Gore“ 6. januara 1919. podginut je Bozicnji ustanak, ciji su pokretaci bili pripadnici crngorsoke Zelenaske stranke, ali njihovi napori da povrate ugled i funkciju Kraljevini Crnoj Gori, su odmah propali, jer je Versajskim ugovorom u Parizu 1919. godine priznata nova drzava na Balkanu – Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, te je tako priznata i aneksija Crne Gore Srbiji. Te godine i zvanicno je drzava Crna Gora prestala da postoji, a prijestonica Cetinje da gubi na znacaju.
Vrijeme vladavine kralja Nikole ostace u istoriji Crne Gore i Cetinja upamceno ne samo po izuzetnoj politickoj zrelosti i mudrosti jednog vladara, vec i po velikom razvoju Crne Gore u svakom pogledu. Period njegodve vladavine obiljezio je pozitivan i nagli razvoj kraljevine Crne Gore sa diplomatskim krugovima u ondasnjoj Evropi. Tada se Cetinje i arhitektonski i urbano sredjuje, pa se grade i prva poslanstva inostranih zemalja: Austrougarske, Rusije, Italije, Engleske, Francuske, Bugarske i drugih. Zgrade u kojima su nekada bila smjestena poslanstva vodecih evropskih drzava, i danas postoje. U pojedinima su smjestene kulturno – istorijske institucije Crne Gore a neke od njih ocekuje renoviranje ili adaptacija. 1921. godine kralj Nikola, vladar Crne Gore do 1919. godine, umire u egzilu, dok je na Cetinju prestolonasljednik Danilo Petrovic, abdiciaro u korist sinovca Mihaila, koji se smatra poslednjim crnogorskim kraljem, bez kraljevstva.
Uticaj Srbije i njene politike na dogadjaje u Crnoj Gori i Cetinju, bio je konstantan sve do II svjetskog rata 1941. godine, kada je 12. jula Crna Gora pod vodjstvom Komunisticke partije Jugoslavije proglasena suverenom drzavom.
Vec pred kraj 1941. godine, Cetinje zauzima italijanska opkupaciona vojska, grad zivi u strahu i pod vlascu novih okupatora. Organizovani u manje diverzantske grupe Cetinjani za vrijeme II svjetskog rata pokusavaju, da na razne nacine prkose neprijatelju.
Tako je sve do oslobodjenja grada 1944. godine, kada su partizanske trupe i ustanici iz cetinjskog kraja donijele slobodu gradu – heroju, kako se Cetinje danas zove.
U sastavu Republike Crne Gore, nakon II svjetskog rata Cetinje vise nije glavni grad te Republike, vec njegovu funkciju preuzima Podgorica. Od tada pa do 1989. godine Cetinje je vise privredni , istorijski i kulturni centar. Medjutim, izbijanjem ratnog vihora na podrucju bivse SFRJ,1991. godine., i te funkcije grada polako pocinju da se gase. Prestankom rada velikih privrednih preduzeca poput: holding kompanije „Obod“, transportnog preduzeca „Bojana“, fabrike cipela „Kosuta“ itd. Cetinje sve vise siromasi i njegov nekadasnji ugled i znacaj sve vise nestaje.
Iako se poslednjih godina radi na ozivljavanju vitalnih funkcija grada, Cetinje i dalje slovi za grad bogate istorije i kulture ali je njegov drustveni i privredni zivot i dalje veoma slabo razvijen.
LEGENDA
Prica i legenda o nekom gradu, prica je iz njegove istorije, kulture iz proslosti koja svakodnevi zivot sagledava na razlicite nacine i iz razlicitih uglova. Za Cetinje se moze reci da je samim lokalitetom, to mjesto prica za sebe. Svaki kamen, svaka stopa ili kulturno – istorijski spomenici grada jedinstvene su price, i cine da Cetinje zivi u legendi i kroz legendu. Iako se taj svjetski poznati grad pominje kao jedno od najslobodarskijih mjesta na Balkanu, sto je kroz istoriju zaista i potvrdio, tesko da se u literaturi moze naci autenticna legenda vezana za nastanak grada, osim jedne davno srocene price, koja je po svojoj tematici sasvim obicna, sve se vise koristi u reklamne svrhe i koja je kako neko rece, „prica sasvim obicna, o visevjekovnoj prijestonici, o malom ali ponosnom gradu, koji se nalazi u podgorini planine Lovcen., dje prestaje istok i pocinje zapad“. To je i prica o cetinjskim kisama, o ljudima koji su uprkos svemu, sto su kroz istoriju dozivljavali, uvijek nasmijani i spremni za salu. Ukratko receno, ta prica nosi naziv „Dolina Bogova“, i kao sve sto Svemoguci stvori, napravljena je veoma interesantno, efektno i uzviseno. Ta legenda koja se u novije vrijeme cesto koristi kao prica o nastanku grada Cetinja, glasi ovako: „Nekada davno u najstarija vremena Bog je poceo da pravi zemlju, dugo razmisljajuci kako o onome sto stvara tako i o narodima koji ce na zemlji zivjeti. Dijelio je tako on, narode po zemlji dajuci svakom narodu prostor koji mu je namijenio. Taman je bio pri svrsetku posla, kada mu, radujuci se ucinjenom, pridjose andjeli i pokorno mu se obracajuci rekose: „Mili Boze, ostao je jedan mali narod, ali vrijedan narod, dostojan tvoje paznje! U tom trenutku Bozje obrve se nabrase i na sve strane poce da grmi i sijeva. Nastade strasno nevrijeme. Na moru se digose veliki talasi, a zemljom pocese da duvaju strasni vjetrovi. Nakon toga sve najednom stade, i Bog progovori: „Ono sto sam za sebe ostavio i sto nazvah Crna Gora neka bude dom tom narodu. Neka se taj narod zove Crnogorci, a ovo dje sada stojim neka se zove Cetinje, a svi oni koji se rode na Cetinju neka budu bogovi, a Cetinje neka je vjecna dolina Bogova“.
Tako je po legendi Cetinje dobilo ime. Oni koji sebe zovu stanovnicima doline Bogova, cesto govore o gradu u kojem se zivi ponosno, visoko uzdignute glave ka nebu, ka stvortitelju, ka velicanstvu.
Tu staru pricu o nastanku grada opasanog kamenim masivima planine Lovcen, radoznali mogu spoznati ukoliko na Cetinju borave u razlicita godisnja doba, kada su dosta hladne zime, ljeta umjereno topla, jeseni blage a proljece najmirisnije dok cvjetaju cetinjske lipe. Jedino je kisa, ta koja je uvijek ista, uporna cetinjska, koja tece i tece, sirokim bulevarima, niz ulice na kojima su se nekada vodili megdani, ili iz kojih se kretalo u ratove i velike bitke. U Cetinju se cesto desava da se od siline munja i gromova i kisa koja stalno padaju, toliko smraci, da se pojedini djelovi dana ucine toliko mracinama kao da je noc, a kad sve stane grane sunce i obasja planine, sireci svoje zute zrake na tek okupana brda i planine podno Lovcena. Ti svojevrsni scenski dogadjaji, efektno udopunjuju mitska nagadjanja o nastanku grada ili stvaranju legende o njemu.
Sve je na Cetinju uslo u legendu, jer je sam grad ziva legenda, koja cuva spomen na velike utemeljivace ovoga grada, na sjajne vojskovodje, duhovnike, na pjesnike i filozofe, slikare i velike umjetnike, na ponos naroda cetinjskog koji je kroz vjekove odoljevao neprijatelju, na svoje crkve, manastire, stampariju, muzeje, biblioteke, mauzoleje, monumentalne gradjevine, zgrade ambasada, akademije…
Svaki kamen, svaka stopa pretvoren je u legendu koja vjekovima zivi jednostavan ali uzvisen zivot. Cetinje predstavlja nepresusu inspiraciju svakom umjetniku, uspjesno odoljevajuci vremenu, prostoru i prolaznosti.