Istorija manastira Ostrog koliko god da je poznata nasem citaocu toliko se i misticno skriva u Ostroskim stijenama. Onoliko koliko je istorijski izvori i ljudsko sjecanje cuvaju od zaborava toliko i kulturno i umjetnicko blago na svoj nacin pricaju pricu o najsvjetlijoj tacki u juznih slovena. Kada je u pitanju Gornji manastir, iznad ulaza na unutrasnjoj strani pecinske crkve Svetog Krsta stoji natpis: “Voljom Oca i revnoscu Sina i izvrsenjem svetog Duha sagradi se ova sveta i svestena crkva casnog i zivotvornog Krsta 7173 godine, a islika se 7175 uz blagoslov preosvestenog Zahumskog mitropolita gospodina Vasilija, trudom i nastojanjem i troskom jeromonaha Isaije, unuka prvog svetog i prepodobnog oca naseg Isaije od Onogosta od sela Pope. Bog da ih prosti jer pocese i zavrsise.” Natpis na kome stoji 7173 godine od stvaranja svijeta po srednjevjekovnom racunanju vremena daje da je gradnja malog hrama bila okoncana odprilike tokom 1665 godine, a da je zivopisanje zavrseno 1667 godine. Razlog zbog koga je hram posvecen Casnom Krstu vjerovatno je posljedica okolnostima u kojima su monasi Ostroga dobili djelic krsta na kome je Hristos bio razapet. Bogomolja je tako ostala mjesto u kome je cuvana dragocjena relikvija hriscanskoga svijeta.
Iz XVII vijeka najstarijeg poznatog razdoblja postojanja manastira Ostrog najvrijednije ocuvane starine su freske u pecinskoj crkvi Casnog Krsta na vrhu Gornjeg manastira. Osnova same crkve je nepravilna obzirom da prostor svetilista sa jedne strane zatvaraju kameni zidovi, a sa druge prirodni oblici stijene. Na mjetsu oltarskog prostora nalazi se casna trpeza a tu je u stijeni iskorisceno jedno udubljenje da bi se oznacila proskomidija. Crkva Casnog Krsta neuobicajeno orjentisana za arhitektonska rjesenja sakralnih objekata na nasim prostorima – oltarski dio sa casnom trpezom nalazi se na jugu a ulaz je na sjevernoj strani. Kameni svod neravan je i nagnut ka istocnom i juznom prostoru. Sama crkva Casnog Krsta veoma je mala. Na sjevernoj strani zid je sirok oko 2.5 metra, dok je zapadni duk oko 4 metra. Visina kamenog svoda je na najvisoj tacko oko 4.5 metara. Crkvica je osvjetljena sa tri mala otvora koji ostavljaju taman toliko prostora da u hramu bude i svijetlo ali isto tako i misticno. Oltarski prostor na juznoj strani crkve bio je odvojen ikonostasom koji je u burnoj istoriji manastira vremenom nestao a od njega je kao trag ostala samo drvena greda koja spaja zapadni i istocni zid.
Freske u crkvi Casnog Krsta izuzetno su ocuvane i pred dugog vremenskog perioda koji je protekao od njihovog nastajanja. One pokrivaju sve zidove ovog prostora i izuzetno su ocuvane uprkos krhkoj podlozi koju cesto vlazi voda. Sadrzaj fresaka odgovara tipicnoj crkvici onog vremena, a na momente na mjestima gdje su zidne neravnine uocljive dominiraju floralni ornamenti. Na zapadnom zidu prikazani su Jovan Zlatousti i Vasilije Veliki. Brojne su kompozicije poput Preobrazenja Hristovog, Vaskrsenja Lazarevog i Cvijeti – ulaska Hristovog u Jerusalim. U trecoj zoni predstavljene su scene velikih hriscanskih praznika – Blagovijesti i Rodjena Hristovog i Sretenja. Takodje oslikane su i poprsja cetvorice starozavjetnih licnosti oznacenih kao proroci: Aron, Mojsije, Samuil i Jeremija.
Tematika fresaka crkve Casnog Krsta ne razlikuje se mnogo od onoga sto se moze sresti u svakom malom pravoslavnom hramu nastalom tokom XVI i XVII vijeka. Okolnost da su pojedine povrsine u crkvi nepogodne za oslikavanje dovelo je do nekih ikonografskih odstupanja nekarakteristicnih za taj period. Pojedini elemnti su nesto manji nego u uobicajenim crkvama slicnog tipa te su majstori koji su radili na freskama morali pokazati veliko umijece u ne samo tehnickom vec i u onom znalackom dijelu posla koji se tice poznavanja zivopisanja u skaldu sa duhovnim knjigama. Casni Krst je dva puta naslikan u malom hramu a i zivopisan je u debljini zida ulaznih vrata i uz njega su ispisani kriptogrami – prva slova pojedinih rijeci koje zajdeno obrazuju recenice u slavu Krsta na kome je Hristos bio razapet. Uz pomenutog majstora Radula odredjena umjetnicka svojstva i slikarski rukopis ukazuju da je umjetnik koji je takodje radio na freskama u crkvici Casnoga Krsta bio Jovan, najveci srpski slikar postvizantijske epohe. Zidne slike u crkvici Casnog Krsta u gornjem manastiru Ostrog pripisuju se cuvenom i plodnom slikaru iz XVII vijeka majstoru Radulu. Njemu se pripisuje i najveci dio kompozicija koji krase zidove oce bogomolje.
Kada je u pitanju crkva Vavedenja Bogorodice u kojoj se cuvaju mosti svetog Vasilija ona se smatra najvecim svetilistem Crne Gore i Hercegovine. Ona je nastala nadogradjivanjem nadsvodjenog kamenog ispusta na litici. Oltar se nasao na istocnoj strani. U ovom malom hramu ne visem od 280 cm. Uz dva prozorcica i jedan veci probijen otvor svjetlost dopire samo jos kroz niska i uska vrata. Ikonostas, koji odvaja istocni prostor – oltar relativno je nove gradje. I hram Vavedenja Bogorodice je bogato freskopisan. Na zidu je prestavljen Sveti Vasilije Ostroski, te Sveti Sava srpski, Jovan Zlatousti i brojni drugi velikani hriscanskog svijeta.
Ostaci crkve Svetog Georgija nalaze se stotinjka metara iznad Donjeg manastira Ostrog. Oko nje se nalazi staro groblje. Crkvu su oko 1770 Turci zapalili tokom jednog od pohoda na Bjelopavlice. Pored obnove prirodne okolnosti i zemljtresi su se pobrinuli da hram opustu. Ono sto se prepoznaje jeste da je to bila jednobrodna gradjevina i danas sluzi kao spomenik urusilacke snage covjeka i prirode
Burna istorija manastira Ostrog toko duga IV vijeka ucinila je da mnoge crkvene dragocjenosti proguta vatra, odnesu pljackasi ili unisti vrijeme. Danas Ostrog cuva relativno malo riznicko blago u odnosu na ono koje je posjedovao tokom vjekova. Blago je rasuto po Pljevljima, Mostaru, Bliskovi – selu kod Bijelog Polja, Podgorici i drugim balkanskim mjestima. Bilo kako bilo, sto u Gornjem sto u Donjem manastiru ocuvan je izvjestan broj starina koje danas imaju veliku vrijednost. Posebno su lijepe ikone manjeg formata koje su darovi iz oblasti u kojima zivi srpski narod: sa Krita, Rusije i iz Svete zemlje. Posebno lijepa je Silazak u ad, a najstarija do danas ocuvana ikona je ona sa likom Svetog Nikole koja datira iz sredine XVII vijeka. Velika dragocjenost manastira Ostrog jesu i dio mostiju cetiri prsta – petozarnih mucenika koji se cuvaju u srebrnoj kutiji ukrasenoj ornamentima. Kada su u pitanu rukopisne i stare stampane knjige Ostrog je raspolagao velikim bogatstvom koje je vremenom bilo raznijeto. Do pred drugi svjetski rat u Ostrogu se cuvao jedan primjerak Oktoiha iz 1494 godine. Od rukopisnih knjiga sacuvan je samo jedan rukopisni zbornik iz XVI vijeka. Izuzetno lijep i vjesto ispisan on je i svjedok plamena koji je ostetio ivice knjige. I pored svih nevolja i zuluma koje je prezivio Ostrog njegovo bogatstvo nikada ne moze biti malo i ono se u najvecoj mjeri ogleda u bogatstvu duha.