Prema istorijskim podacima Ulcinj je sigurno jedan od najstarijih gradova na Jadranskom primorju. Smatra se da je Ulcinj je star vise od 2.000 godina. Na ovom podrucju vjekovima su se sudarale kulture Orijenta i Zapada sto se, po bogatstvu istorijskog nasljedja, osjeca na svakom koraku.
Kako se tragovi prvih naseobina u Ulcinju javaljaju jos u V vijeku p.n.e., smatra se da su Ulcinj osnovali Iliri, narod indoevropskog porijekla. U vrijeme slobodne ilirske drzave Ulcinj dozivljava i najveci procvat. Prvobitno ime Ulcinja bilo je Kolhinijum, a dobio ga je po Kolhidjanima (plemenu grckog porijekla), za koje se smatra da su osnivaci starog Ulcinjskog jezgra.
Ulcinjom do 163. godine p.n.e., vlada ilirsko pleme Olcinijatas, koje u II vijeku p.n.e., pokoravaju Rimljani, te drevni Colchinijum, postaje Olcinijum. Za vrijeme rimske imperije Ulcinj dobija status grada sa narocitim privilegijama (Opida civijum romanorum), da bi kasnije Ulcinj postao i grad sa samostalnim statusom odnosno – Municipija. Nakon podjele Rimskog carstva Ulcinj pripada provinciji Prevalis, koja je bila sastavni dio Istocnog carstva, a stanovnistvo postaje hriscansko.
Zbog izuzetnog geografskog polozaja, blage klime i reljefa, Ulcinj je vjekovima bio meta osvajaca. Taj najjuzniji crnogorski grad je cesto rusen tokom ratova. Vizantijski car Justinijan Ulcinj je obnavljao i utvrdjivao, dok su Nemanjici, Balsici, Mlecani i Turci grad prosirivali novim gradjevinama.
Godine 1183. zauzeo ga je veliki srpski zupan Stefan Nemanja, i u tom periodu Ulcinj postaje jedan od najznacajnijih primorskih gardova. Kao i u doba dukljanskih vladara (od IX vijeka nadalje), Ulcinj je prepoznatljiv primorski grad sa mjesovitim slovenskim, albanskim i romanskim stanovnsitvom.
Ulcinj nije bio stalna prijestonica vladara i suvladara Zete i Primorja, ali su vlastodrsci Zete i Primorja u tom gradu imali samo svoje rezidencije.
Posebno u periodu vladavine Duklje i drzave Nemanjica Ulcinj dobija srednjevjekovni karakter. Tada je Ulcinj bio znacajan trgovinski i pomorski centar sa autonomijom grada unutar Raske drzave. Politicki znacaj Ulcinja bio je veoma izrazen u doba Balsica, posebno u doba Djuradja Stratimirovica Balsica (1385 – 1403).
U jednom naletu krajem XIII vijeka Ulcinj su napali i Mongoli koji su izveli bezuspjesnu opsadu grada. Nakon neuspjeha Mongoli su porusili grad Svac (blizu Ulcinja- danas mrtvi grad), i pobili sve njegove stanovnike.
Nakon propasti drzave Zete, 1405. godine, Ulcinj zauzimaju Mlecani i njime vladaju 150 godina. Ulcinj je pod turskom vlascu bio sve do 1571. godine, kada definitivno pada u turske ruke. U odnosu na susjedne gradove na Primorju, Ulcinj je vrlo kasno pao pod otomansku vlast, cak 90 godina poslije Herceg Novog (1482 / 1483).
Kako je Ulcinj i za vrijeme Mletacke Republike imao znacajan fortifikacijski, strateski, pomorski i ekonomsko – politicki znacaj, te strateske ciljeve nastavljali su da razvijaju i turski osvajaci. Ipak za vrijeme turske vladavine gradom, Ulcinj dobija potpuno orijentalni izgled. U gradu pocinju da se podizu dzamije, hamami, cesme, sahat-kule, hanovi i turbeta. Sve se u gradu prilagodjava novim gospodarima. Ulcinj je takodje bio poznat kao mjesto duge i bogate pomorske i trgovacke tradicije. Pomorstvo ovog grada svoj najveci uspon dostiglo je u XVII, XVIII i tokom XIX vijeka. Pomorska trgovina Ulcinjana vlastitim brodovima odvijala se s vecim lukama i trgovackim centrima Jadrana, Levanta i Sredozemlja.
Za vrijeme turske vladavine (1571-1880) Ulcinj je sa svojom trgovackom flotom bio glavni stub Otomanskog Carstva na Jadranu. Hrabri i vjesti pomorci Ulcinja slabo su priznavali drzavnu vlast Turaka. Do proglasenja Mehmeda Busatlije za vezira Skadra, Ulcinj je bio kao neka mala republika. Zapisano je da je skadarski vezir, da bi obuzdao gusarstvo koje je tada uzimalo maha, na prevaru, u luci Valdanos potopio ulcinjanske ladje, nakon cega Ulcinjani i zvanicno priznaju tursku vlast.
Za vrijeme crnogorske vladavine (1880 -1918), u Ulcinju je registrovano 107 jedrenjaka. Ulcinjani su bili vjesti moreplovci i dobri brodograditelji.
U XVII vijeku ulcinjska flota imala je 500 trabakula, koje su plovile po Sredozemnom moru. Mnogi ratovi su cesto ugrozavali razvoj ulcinjanske flote. Ulcinj je jos u XIV vijeku bio poznat i po gusarima. 400 pirata sa Malte, iz Tunisa i Alzira naselili su Ulcinj, poslije Kandijskog rata (1669), te se Ulcinj pretvorio u opasno gusarsko gnijezdo, sto je ostalo karakteristika grada i tokom XVII pa i XVIII vijeka.
Nakon skoro 300 godina, pocetkom 1878. godine Ulcinj je oslobodjen od Turaka, i poslije odluke na Berlinskom kongresu 10. novembra 1880., Ulcinj je prisajedinjen knjazevini Crnoj Gori.
Prvi svjetski rat Ulcinj je docekao kao sastavni grad nekadasnje crnogorske kraljevine. Iako je kralj i knjaz Crne Gore, Nikola I Petrovic Njegos, pocetkom XX vijeka u Ulcinj preselio jedan dio hriscanskog stanovnistva, u Ulcinju je i dalje zivjelo pretezno islamsko stanovnistvo, koje je bilo lojalno Knjazevini Crnoj Gori.
Kao i u mnogim drugim gradovima Crnogorskog primorja i u Ulcinju se osjetio vihor II svjetskog rata. 1941. godine, njemacke i italijanske trupe pokorile su citavu Crnu Goru, i u njoj se zadrzale sve do sloma nacizma krajem 1944. godine, kada su partizanske trupe oslobodile najjujzniji grad na Crnogorskom prmorju – Ulcinj.
Osim svoje bogate kulturne i istorijske bastine ovaj drevni grad je poznat i po mulitietnickoj i multinacionalnoj strukturi stanovnista koje se kroz istoriju ujedinjavalo i davalo otpor okupatoru, narocito u drugom svjetskom ratu. Na te, za Ulcinj veoma vazne istorijske dane, podsjecaju mnoge spomen ploce i biste sirom grada.
Nakon drugog svjetskog rata pocela je obnova svih gradova na Crnogorskom primorju, pa i Ulcinja. Veliki turisticki potencijali koji Ulcinj sa okolinom i danas ima bili su i ostali velika sansa za uspjesan razvoj najvaznije privredne grane u Crnoj Gori – turizma.
Danas je Ulcinj poznati multietnicki i turisticki grad na jugu Crne Gore, koji iz godine u godinu biljezi sve veci broj domacih i inostranih turista
LEGENDA
Kao sto su mnoge drzave, mjesta ili gradovi prepoznatljivi po istorijskim dogadjajima, slavnim licnostima, po bajkama ili pricama, tako se i i za Ulcinj i Ulcinjane vezu razne, ali najcesce gusarske price.
Kroz istoriju, Ulcinj je dugo vjekova bio poznato gusarsko gnijezdo. Grad su pocev od XIV vijeka poceli da naseljavaju gusari iz Malte, Tunisa i Alzira. Obalni dio, od danasnjeg Ulcinja pa sve do Kotora, bio je piratsko utociste. Gusari su, posebno tokom XVII I XVII vijeka, predstavljali strah i trepet na moru. Piratske bande toliko su bile ojacale da su iz dana napadale razne trgovacke brodove koji su plovili pod raznim zastavama, pljackali ih i hitro uplovljavali u svoje zaklone koje su pravili duz citave ulcinjske obale.
Najvecu stetu od opasnih napada gusarskih zapovjednika medju kojima su bili najpoznatiji braca Karamindzoja, Lika Ceni, Ali hodza, Uluc Alija i dr., pretrpjela je mletacka flota.
Osim upada i pljacke po trgovackim brodovima, ulcinjski pirati bili su poznati i po trgovini crnim robljem. Zbog te cinjenice veliki dio stanovnista u Ulcinju bili su crnci iz raznih africkih zemalja.
Medju starim Ulcinjanima i danas se spominju price o tome kako je do 1878. godine u Ulcinju zivjelo 100 crnaca, kao i to da je medju robovima tamnicio i poznati pisac Servantes po kojem se jedan od ulcinjskih trgova prozvan Trgom robova. Ipak, najcuvenija i najradije prepricavana medju Ulcinjanima i dan – danas je legenda o cuvenom piratu Lika Ceni.
Ulcinjanin Lika Ceni bio je najcuveniji gusarski starjesina. Svakodnveno je sa svojom piratskom vojskom napadao razne trgovacke brodove, a katkada i citave flote. Jednom prilikom Lika Ceni sa druzinom, potopio je brod na kome su se nalazile hadzije odnosno hodocasnici koji su putovali na hodocasce u Meku. To je bio veoma tragican dogadjaj koji je imao odjeka i izvan Ulcinja. Naime, kada je turski sultan cuo za veliku nesrecu, naredio je da se Lika Ceni pronadje i utamnici. Sultan je takodje, najavio i da ce bogato nagraditi onoga ko uhvati ili ubije Lika Cenu. Medjutim, upravo tada na moru se pojavio drugi, takodje veoma opasan gusar – Lambro ili Aralampija kako su ga drugacije zvali. Rodom iz Grcke, Lambro je veoma dobro poznavao more i slovio je za vjestog gusara. Veoma opasan i neustrasiv Lambro je ubrzo postao prava „morska neman“ za mnoge trgovacke brodove i pomorske flote. Vijest o Lambrovim zlodjelima brzo je stigla i do samog turskog sultana. Kako su stete koje je pravila Lamrbova druzina bile ogromne, sultan je ubrzo proglasio da ce dati veoma bogatu nagradu, onome ko uhvati ili ubije Lambra.
Medjutim, vrijeme je odmicalo a sultan nije mogao da pronadje Lambra. Jedino sto mu je u tom trenutku ostalo bilo je da posalje poruku Lika Ceniju, da ce mu sve oprostiti ukoliko uspije da unisti Lambra.
Sultan ubrzo tako i ucini, a Lika Ceni sa zadovoljstvom prihvati poziv, obavezujuci se pred sulatnom da ce „ili uhvatiti Lambra, ili sam poginuti“.
Poslije izvjesnog vremena dodje i do dvoboja u kojem je Lika Ceni uspio da ubije Lambra. Za ucinjenu uslugu, i podanost, turski sultan Lika Ceniju postedi zivot, podarivsu mu titulu kapetana. Poznati Ulcinjani, potomci Lika Cenija, takodje su bili istaknuti kapetani. Legenda o Lika Ceniju u narodu se i danas cesto pominje kao nesvakidasnji dogadjaj, pa Ulcinjani sa koljena na koljeno, prenose pricu o tome kako je najpoznatiji ulcinjski razbojnik zahvaljujuci prstu sudbine postao kapetan.