Ulcinj je jedan od najstarijih gradova na jadranskog obali koji oko dvadeset pet vjekova prkosno odolijeva zubu vremenu. Kroz vijekovima natalozene razlicitosti kultura i civilizacija stopljenih u jednu cjelinu, Ulcinj je nalik malom raju na zemlji, vanvremenski isklesan u vjekovima krvavih borbi, prkosa, ponosa i ljubavi svih onih koji su ovo mjesto posjetili bar jednom u zivotu. Najraniji tragovi vode do praistorijskog vremena kad je Ulcinj pripadao Ilirima, narodu indoevropskog porijekla. Grad cije su zidine cesto rusene u ratovima isto su tako brzo i obnavljane od strane svih onih koji su zbog izuzetne ljepote ovog drevnog grada pronalazili svoj mir u njemu, izgradjujuci sebi utvrdjenja i recidencije. Drveni Colchinium ili Olcinium, kako se u vrijeme grcke i rimske imperije, Ulcinj zvao, pominje se u pisanim izvorima kod Plinija Starijeg u djelu „Naturalis historiae“, a u svojim djelima Ulcinj spominje i Tit Livije.
U najranijem periodu za kulturno – istorijski razvitak Ulcinja veze se ime vizantijskog cara Justilijana. On je Ulcinj obnavljao i pravio utvrdjenja, a poslije perioda njegove vladavine nakon godine 1100., isto su cinili i poznati vladari koji su upravljali jednim dijelom tadasnje Crne Gore, i Primorja kao sto su: Nemanjici, Balsici, Mlecani i Turci.
Godine 1183. Ulcinj postaje najpoznatiji pomorski centar na Jadranu, a negdje u isto vrije sagradjena je i cuvena kula Balsica.
Iako, nikada Ulcinj nije bio prijestonica crngorskih gospodara, istorijski dokazi upucuju na zakljucke da je Ulcinj sa okolinom, bio omiljena destinacija vladara Zete, koji su taj grad koristili kao neku vrstu ljetnje rezidencije. Godine 1252. u Ulcinju stoluje sin zetskog kralja Vukana, Djordjije koji je imao titulu „princeps Diocliae“.
Godine 1281. u Ulcinju je svoje utociste pronasla i sestra kraljice Jelene Balsic, Marija, inace Francuskinja, udovica poznatog francuskog vojvode Anselma se Chaursa. Nosila je titulu „domina Ulcini“. Marijin grob do godine 1571., nalazio se pred oltarom Bogorodicne ili Markove crkve u Ulcinju.
Takodje, i kraljica Jelena, istoriji poznatija kao udovica Urosa I Nemanjica, sa sestrom Marijom boravila je cesto u Ulcinju. Potvrda njihove vezanosti za taj grad je i franjevacki samostan koje su sestre zajedno podigle godine 1278.
Jos jedna Jelena, velika vladarka i udovica srpskog cara Dusana, voljela je da boravi u Ulcinju. Jelena je nekoliko godina cak i gospodarila Ulcinjem. Takodje, u tom gradu u kojem je nekada imao presto, sahranjen je i poznati gospodar Djuradj Stratimirovic Balsic (1358 – 1403). U vrijeme vladavine Nemanjica i Balsica Ulcinj je bio poznat i po kovnicama bronzanog i srebrnog novca.
U munjevitom naletu na svojim brzim konjima dospjela je 1242 .godine iz dalekih centralnoazijskih oblasti i jedna mongolska horda do pod same ulcinjske zidine. Kako je taj napad Mongola na Stari ulcinjski grad bio bezuspjesan, mongolska vojska se okomila na susjedni Svac.
Istorijski pa i kulturno, vazna je cinjenica, da su drveni Svac, Mongoli unistili, i pobili sve njegove stanovnike. Grad Svac, inace episkopski grad, imao je 365 crkava, koliko i dana u godini, te ga je u XIII vijeku obnovila kraljica Jelena Balsic. Pisane podatke o tom dogadaju zabiljezili su italijanski spisatelji Djustinijani (1533) i Bici (1610).
Vazna cinjenica za kulturni razvitak Ulcinja, je i da je nakon pomorske bitke kod Lapanta (1571) u Sredozemnom moru, u Ulcinju, kao zarobljenik boravio cuveni spanski pisac Miguel de Servantes Savedra, koji je kasnije napisao i poznati svjetski roman „Don Kihot“. Pretpostavlja se cak, da je poznati Servantes svom glavnom junaku Don Kihotu, za ljubavnicu u istoimenom romanu dodijelio lik Dulcinee, djevojke koja je bila porijeklom iz Ulcinja i koja je nosila ime nalik tadasnjem nazivu Ulcinja – Cita de Dolcinio, a u koju je Servantes bio zaljubljen. Servenates je u Ulcinju proveo skoro 5. godina, a smatra se, da je zajedno sa drugim robovima prodat na mjestu koje se upravo po njima, danas zove Trg robova ili Servantesov trg i nalazi se u Starom gradu. Boravak poznatog spanskog pisaca u Ulcinju, zanimljiv je i zbog cinjenice da su gusari koji su ga kupili, mislili da je Servantes iz plemicke porodice, pa su za njegov otkup trazili mnogo novca, te je njegovoj porodici trebalo punih 5. godina da tu svotu sakupi.
Ulcinj, odnosno njegov Stari grad u proslosti je gostio i cuvenog reformatora Sabataja Cevija (1626 – 1676) koji je boravio u cuvenom zdanju – kuli Balsica. Cevi je poznat u istoriji kao pokretac Talmuda (Svete jevrejske knjige).
Ulcinj je Ceviju, prema pisanim izvorima, bio i poslednje utociste jer je oko 1676. godine poslije preuzimanja islamske vjere, ziveci kao prognanik, Cevi umro u Ulcinju kao Mehmed- efendija. Danas ocuvano sveto turbe Mehmed-efendije, nalazi se u dvoristu porodice Manic, i predstavlja vjecnu kucu jednog od najvecih pobunjenika XVII vijeka. Njegov grob se cuva kao svetinja. Cevi je u knjizevnim djelima nastavio da zivi i nakon smrti. Lik i djelo kontroverznog jevrejskog pisca, kakvim se Cevi smatra, pojavljuje se i u knjizevnim ostvarenjima velikih literarnih velicina, kakvi su bili nobelovac Isak Basevis Singer – (roman „Rob“) ili akademik Erih Kos u romanu „U potrazi za Mesijom“. Ime i znacaj Sabatija Cevija pominje se i u djelu „Davidova zvijezda“, poznatog crnogorskog knjizevnika i akademika Zuvdije Hodzica.
Ulcinj je bio interesantan i zbog zdravstvenog turizma, tako da se jos 1925. gdoine, u tom gradu odvijao naucni skup na kojem je ucestvovao i poznati njemacki profesor, inace direktor Instituta za tropske bolesti dr. Not, koji je odusevljen podnebljem koji Ulcinj okruzuje izjavio: “ da u zivotu nije vidio podneblje bogatije zvijezdama kao sto ih Ulcinj ima, dodajuci da je vrijednost Ulcinja za covjecji organizam veoma velika i raznovrsna“ , sto jos jednom dokazuje da boravak u Ulcinju i njegovoj okolini krijepi i dusu i tijelo.
S obzirom da je Ulcinj veoma poznat i po razvoju zanatstva, ovaj grad je i rodno mjesto Marija Surle, crnogorskog Afrikanca i sina legendarnog ulcinjskog fotografa Riza Surle. Osim po vjestini izrade predivnih fotografija Ulcinja i okoline, Mario je poznat i kao strastan ribolovac i veliki boem. Interesantno je istaci da su, prvi doseljenici iz porodice Surla u Ulcinj stigli jos prije 400 godina kao robovi iz Afrike.
Za kulturni razvoj grada znacajne licnosti su i dr Maksut Hadzibrahimovic, naucni i strucni radnik, zatim turisticki i javni radnik Dzelal Hodzic, te predjsenik Saveza Albanaca dr Gani Karamanaga.
Za kulturni razvoj Ulcinja sa okolinom veze se i ime crnogorskog slikara Mila Pavlovica, koji svoja djela stvarao i stvara u Ulcinju, a ciji su lik i djelo poznati i van granica Crne Gore.